'İş'te vardiya gerçeği

  Unia Sandikası Danışmanı Songül, İsviçre'de çalışan vatandaşlarımızın bir çoğunun çalıştığı vardiya yönteminin inceliklerini gazetemize anlattı...   Cemil Baysal BERN- Unia Sandikası Hukuk Bölümü Danışmanı (Rechtsdienst) Polat Songül, İsviçre'de çalışan vatandaşlarımızın bir çoğunun çalıştığı vardiya çalışma yönetmeliğine göre sahip olunan hakları aydınlattı.  Vardiya yönetmeliğinin tamamında işciyi koruduğu söylenemeyen yönetmelik, bir çok alanda olduğu gibi, gerektiğinde çalışandan çok işverenin yolunu açıyor. Vardiya yönetmeliğinde kadınlara ayrıcalık tanınır mı? -İsviçre iş yasalarına göre kadın ve erkek işçi ayrımı yapılmamaktadır. Yani sadece kadınları ilgilendiren, hamilelik dışında, herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Genel olarak erkek ve kadın işçiler için İş yasasında belirlenen işçi sağlığını koruma düzenlemesi dışında bir düzenlemede yoktur. İşveren sağlık sorunu olan bir kadını gece vardiyasına zorlayabilir mi? Gece vardiyasında çalışan kadınlar doktor raporuyla çalışma biçimi üzerinde etkide bulunamazlar. Sağlık sorunu olan işçiyi korumak işverenin görevidir tabi ki. Bu işçiye uygun iş olanakları varsa işveren bunu sağlamakla yükümlüdür. Ama eğer böyle bir olanağı yoksa işçi çıkış vermek zorundadır, çünkü sağlık sorunları böyle bir işte çalımasını imkansız kılmıştır. Bu durumda işsizlik sigortasına baş vurduğunda, işsizliği kendisi oluşturduğu için cezalandırılmaz. Borçlar Hukuğu madde 328 göre, işveren kendi işçisinin sağlığını korumak zorundadır. Ancak bu olanaklar sadece el verdiği oranda iş verenden beklenebilir; mesela bel ağrısı çeken bir işçinin inşaatta rahat bir ortamda çalışması mümkün değildir. Yani yarım saatte bir uzanacağı, dinleneceği bir iş ortamı doğurmak mümkün değildir. Ama büroda çalışan bir işçi için bu koşulları oluşturmak daha kolaydır. Gördüğünüz gibi, işçi sağlığını korumak ve onun sağlık sorunlarını göze alarak iş yerinde bir çalışma ortamı oluşturmak her iş yerine göre değişen bir durumdur. Eğer bir iş yerinde sadece vardiya sistemiyle çalışılıyorsa,hastalıktan dolayı işverenden farklı bir iş planlaması beklemek mümkün değildir. Ama hasta bir işçi için gündüz çalışma olanakları mevcutsa işveren bunu değerlendirmek zorundadır. Hamile kadını işveren vardiya çalışmaya zorlayabilir mi? Hamilelik durumu bu konudaki tek istisnayı oluşturuyor. İş hukuğuna göre hamileliğin ilk yedi ayında hamile olan ve geceleri saat 8 den sabah 6'ya kadar çalışan kadınlar gündüz işine yerleştirilmeyi işverenden talep edebilirler Anayasa 35 maddesib 1. parağraf (Art. 35b Abs. 1 ArG). Hamileliğin 7. ayından sonra ise hamile kadınların gece 8'den sabah 6'ya kadar çalışmaları tamamen yasaktır. Ekonomi gerekceler Uzun yıllar bir anlaşma şartlarının değişmemiş olması bunun hiç değişmeyeceği anlamına gelmez. İş anlaşması iki tarafın üzerinde hemfikir olduğu bir anlaşmadır. Bu anlaşmayı yasanın zorunlu madelerine ters düşmemek şartıyla değiştirme hakkı her iki tarafta da vardır. İş saatleri ya da işin yapılış şekli bir iş anlaşmasının önemli unsurlarından biridir. Bu konuda yapılan bir değişiklik eğer bu konuda sorumlu olan devlet kurumları onaylamışsa, işçi tarafından ya kabul edilir ya da red edilir. Yani işçinin kendini bu değişikliğe karşı koruması, ya da eski sistemin devamını istemesi İsviçre iş hukuğunda mümkün değildir. İş veren vardialı çalışma için gerekli onayı almışsa, işçisine bunu bildirir. Eğer bu şartlarda çalışmak istenmiyorsa, bu mümkün değilse ''änderungskundigung'' adı verilen çıkış verilir. Bu tür çıkışlarda ya değişiklik kabul edilir ya da red. Red edilmesi durumunda, çıkış süresi (Kündigüngsfrist) boyunca eski anlaşma kuralları geçerlidir. Bu değişikliği kabul etmeyen işçilerin işten çıkması durumunda mahkemeye haksız işten çıkarılmadan dolayı itirazda bulunabilirler (Missbräuchliche Kundigung). İşverenin hasta olan işçisine olanaklar el verdiği halde uygun iş ortamını oluşturmadığını ispatlamak zor olduğu gibi kazanma durumunda sadece bir tazminat alabilirler. Böyle bir davanın başarıya ulaşma şansının çok az olduğunu söylemem gerekiyor. Firma dileğinde işcisini gece vardiyasına zorlayabilir mi? İş hukuğu anlaşmasnın 16. madesine göre gece mesaileri yasaktır, sadece izin alınmışsa gece vardiyası olabilir. Bu durumda Wirtschafliche Gründe  yetmektedir. Mesela:"Die Beschäftigung von Arbeitnehmenden ausserhalb der Betrieblichen Tages und Abendarbeit ist untersagt. Begründete Ausnahmen (dringendes Bedürfnis, Unentbehrlichkeit) können bewilligt werden." Bu maddeden de anlaşılacağı gibi, vardia sistemine geçmek firma için çok zor değil. İşveren sadece acil ihtiyaçtan veyahut teknik ihtiyaçtan dolayı böyle bir izin alabilir. İşverenlerin korunması ve  ayakta kalması ve kapatılmasını önlemek için bu tür izinlerin çokta ayrıntılı kontrol edildiğini zanetmiyorum. Eğer işçi sadece ara sıra gece çalışmak zorunda kalıyorsa (en fazla max. 25 gece bir yıl içinde) bu iş saatleri için maaşına yüzde %25 fark ödenmek zorundadır.  Eğer gece vardiyalarıı sürekliys, çalışan bu sürenin %10'unu izin olarak alma hakkı vardır. Eğer Pazar mesaileri sürekli değil ve acil bir ihtiyaçtan kaynaklıysa bu günkü çalışma yönetmeliğine göre yüzde 50% farkla beraber ödenmelidir ya da aynı saatler izin olarak bir ay içinde verilmelidir. Pazar mesaileri içinde işverenin sorumlu kurumlardan bir izin alması gerekmektedir.