İsviçre’nin özel iş hukuku (privates Arbeitsrecht) esnek olduğundan işverenler genelde kolay eleman bulabilmektedirler. İşçi sözleşmesinin çıkış süresine riayet ederek sebep göstermeden çıkış atabilmekte aynı şekilde işverende isçisini işten çıkarabilmektedir. Ancak işçi işten çıkarılış sebebini öğrenmek istediğinde işveren çıkış nedenlerini bildirmek zorundadır. Birkaç kanunda belirtilmiş olan (din, irk ve cinsiyet gibi) veya mahkemeler tarafından tanınan (yaşlılığın bu sebepler arasına ne zaman girdiği hakkında İsviçre Federal Mahkemesi yeni emsal teşkil edebilecek bir karar vermiştir) sebepler hariç her sebepten dolayı çalışanları işten tazminat ödemeden çıkarmak mümkündür. Durum böyle olunca uzun süreden beri bir yerde çalışanlar bile basit bir şekilde işten çıkarılabilmektedir. Başta Almanya olmak üzere diğer ülkelerde olduğu gibi tazminat ödenmesi çok nadir durumlarda söz konusudur ve azami altı aylıkla sınırlıdır. İsviçre’de sistem böyle olunca iyi bir işsizlik sigortası kaçınılmaz olduğu aşinadır. Her ne kadar iş bulmak (bilhassa süresiz iş yerleri) başka ülkelere nazaran daha kolay olsada, çünkü süresiz kontratlı isçilerde kolayca işten çıkarılabilmektedirler, iş buluncaya kadar bir kaç ay geçebilmektedir (iş başvurusu, görüşmesi, sözleşmeyi imzalama vs. işlemler zaman almaktadır). Bu süre içinde ise ödemeler beklememektedir (ev kirası, hastalık sigortası vs.). Bu yazıda İsviçre’de birçok çalışanın er veya geç, kısa veya uzun işsizlik sigortasıyla tanışmak zorunda kalmaktadır ve bundan dolayı İsviçre’de yaşayanlar için önemli bir meseledir. Aşağıda 1 Nisan 2011 yılında yürürlüğe giren değişikliklerle İsviçre işsizlik kanunun ana hatlarına bakalım.
İsviçre’de işçi olarak çalışanlar, çünkü kendi işyeri olanlar işsizlik sigortası kapsamının dışındadır, işsizlik sigortasından faydalanabilmeleri için şu şartlar aranmaktadır: İşsizlik sigortasına başvurmadan önce son iki sene için en az bir yıl işçi olarak çalışmış olmak. Bazı istisnai durumlarda bu şart aranmamaktadır (mesela hamilelik). İsviçre’de ikamet etmek (C veya B-Ausweis). Ortalama aylık en az CHF 500.- kazanmış olmak. Zorunlu okul süresini bitirmiş ve yaştan emekli olmamak. İş gösterilecek olursa çalışabilir olmak (Vermittlungsfähigkeit). Bu şart sağlık sorunlarından dolayı yerine getirilemediği takdirde bile işsizlik sigortası para ödememektedir. Malulen emekli olmak ise uzun bir süreç olduğundan dolayı birçok insan mağdur olduğu bilindiği halde koordinasyon sistemi (interdisziplinäre Koordination) altında çözüm arayışının çokta başarılı olduğu söylenemez.
İşsizlik sigortasının ödemeleri en erken başvurduğunuz günden itibaren başlar. Ancak 1 Nisan 2011 tarihinde yürürlüğe giren işsizlik sigortası kanuna göre genelde 5 bekleme gününden (Wartetage) sonra sigorta hakları başlar (yıllık geliri CHF 36’000 altında olanlar veya çocuğu olanlar için yıllık geliri CHF 60’000 altında olanlar için bu bekleme günleri yoktur). Gelir ve çocuk olup olmamasına göre bekleme günleri 20 güne kadar çıkabilmektedir. Bunun yanısıra işsizlik sigortasına karşı görevlerinizi yerine getirmeniz gerekmektedir, bilhassa yeterince iş aramak. Branş ve mesleğe göre değişsede genelde ayda 10 ile 12 yeterli iş başvurusunda bulunmanız istenmektedir. Başka bir yükümlülük ise size gösterilen iş yerlerine gitmenizdir. Bu her iş için geçerli olmasada bir işi ret etmek için geçerli sebepler çok kısıtlıdır, mesela günde dört saat yol gitmeniz gereken bir işi ret etme hakkınız yoktur. Eğer işsizlik sigortasına olan yükümlülükleri yerine getirmeyecek olursanız size ceza günleri (Einstelltage) verilebilmektedir (maksimum 60 gün). Ceza günlerinde işsizlik sigortası ödeme yapmamaktadır. Tabi haksız yere ceza alacak olursanız itiraz hakkınız vardır. Rechtsschutz sigortası olanların veya sendika üyelerinin bu konularda oralara danışmaları ve gerekirse uzman bir avukata başvurmaları tavsiye edilir.
Çocuğu olanlar, aylıkları CHF 3'797 altında olanlar veya en az 40% malulen emekli olanlar sigortalı aylıklarının 80%, diğer sigortalılar ise sigortalı aylıklarının 70% işsizlik sigortasından alırlar. Sigortalı aylık ya son 12 aylığın veya son 6 aylığın ortalaması olarak belirlenir, hangisi sigortalı için daha avantajlı ise. Maksimum sigortalanan aylık ise CHF 10’500 ile sınırlıdır.
İşsizlik sigortasından yararlanmak süresi aşağıdaki tabelaya göre olur:
Çalışılan aylar Yaş Çocuk İşsizlik Sigortası
12 - 24 25e kadar yok 200 gün
12 - 18 25den itibaren yok 260 gün
12 - 18 25den itibaren var 260 gün
18 - 24 25den itibaren yok 400 gün
18 - 24 25den itibaren var 400 gün
22 - 24 55den itibaren 520 gün
22 -24 25den itibaren en az 40%
malulen emeklilik 520 gün
Son iki sene içinde en az 1 yıl çalışmayanlar (Pauschale) 90 gün
Yaşlılıktan emekliliğe dört senesi kala işsiz kalanların ek olarak 120 gün işsizlik parası alma hakları vardır.
Her 60 işsizlik gününde 5 gün işsizlik mükellefiyetlerinizi yerine getirmeniz gerekmeyen “tatil” günleriniz vardır. Eğer kendi işinizi kurmayı düşünüyorsanız işsizlik kurumunun bazı yardımları vardır (maddi yardım, bilgilendirme, danışmanlık gibi). İşsizlik sigortası yanında eğer işveren şirket iflas ettiyse son dört aylığınız teminat altına alınmıştır (Insolvenzentschädigung). Velhasıl İsviçre’de işsizlik kolay bir durum.