Yurt dışında yaşayan 6 milyonu aşkın vatandaşımızın yaklaşık 5,5 milyonu Batı Avrupa ülkelerine yerleşmiş bulunmaktadır. Türkiye’ye kesin dönüş yapmış olan 3 milyon kadar insanımızla birlikte düşünüldüğünde yaklaşık 9 milyonluk bir kitleyi ilgilendiren SGK’nın yurt dışı borçlanması uygulaması bulunmaktadır.
Gurbetçilerin yurt dışı borçlanması, yurt dışında geçen sürelerin Türkiye’de geçmiş sigortalılık süresi gibi değerlendirilmesi ve ülkemizden emekli olmalarını sağlayan bir hizmet borçlanma türüdür.
Başlangıçta döviz kaynağı gibi algılanan yurt dışı borçlanması gurbetçilerimizin ülkemizle bağını sürdürmesini ve aidiyet hislerini pekiştirici hayati öneme sahip ülkemize özgü bir uygulamadır.
Sosyal güvenlik alanında, gurbetçi işçilere yurt dışı borçlanma hakkı, ilk kez 30 Mayıs 1978 tarih 2147 Sayılı Kanun ile verildi. Akabinde 22/05/1985 tarih, 3201 Sayılı “Yurtdışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” ile gurbetçilerin borçlanma uygulamasında köklü değişiklikler yapıldı.
En son olarak 19/07/ 2019 günü Resmî Gazete’de yayımlanan “Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile gurbetçilerin yurt dışı borçlanmasında köklü değişiklikler yapıldı. Bu değişikliği Türkiye gazetesi olarak ilk defa tüm gurbetçilerimize bu köşemizden duyurmuş, değişiklik yasalaşmadan önce ellerini çabuk tutup fırsatı kaçırmamalarını tavsiye etmiştik.
Keza gurbetçilerin artık sosyal güvenlik tarihinin en yüksek prim oranlarını ödeyerek hizmet borçlanması yapmak zorunda kalacakları ve artık Bağ-Kur dışında başka statüde emekli olmalarının zorlaştırıldığını açıklamıştık. Belirtilen düzenlemenin yürürlüğe girmesi ile birlikte gurbetçilerin hizmet borçlanması ve dolayısıyla ülkemizden emekli olmaları güçleşti.
%89 oranında azaldı
Her yıl hizmet borçlanması yapan gurbetçilerin toplam sayısı 50 bin civarında bulunmaktadır. 2019 yılında toplam 54.147 gurbetçi yurt dışı hizmet borçlanması yapmışken bu sayı 2020 yılında 4.837 kişiye kadar düştü. Bu durumda %89’a yakın bir düşüş olmuştur. Bu durum sadece SGK açısından prim kaybı değil aynı zamanda ülkemiz açısından gurbetçilerden gelen döviz akışının azalması anlamına da gelmektedir.
Gurbetçi %32 yerine %45 prim ödemekte
Ülkemizde SGK (5510 sayılı) Kanununa göre; Er veya erbaş olarak silah altında veya yedek subay okulunda geçen süreler, Personel mevzuatlarına göre aylıksız izinde geçen süreler, doktora veya tıpta uzmanlık öğreniminde geçen süreler, avukatlık stajında geçen süreler, tutuklulukta veya gözaltında geçen süreler, grev ve lokavtta geçen süreler, (4/1-a), (4/1-b) ve (4/1-c) sigortalılarının doğumdan sonra geçen süreleri, ücretsiz doğum ya da analık izni sürelerinin borçlanması, hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri, seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin açıkta geçirdikleri süreler ile kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanların borçlanmalarda prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın %32'sidir.
Gurbetçilerin yurt dışı borçlanmalarında borçlanılacak günlük tutar ise başvuru tarihindeki prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, başvuru sahiplerince belirlenecek günlük kazancın %32 iken 2019 yılında yürürlüğe konan yasa ile %45’e çıkarılmıştır. Buna göre, 2021 yılı için belirlenen asgari ücret tutarları karşısında belirtilen tüm yurt içi hizmet borçlanması hallerine ilişkin sürelerin borçlanılmasında; Borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarının;
Alt sınırı: 119,25 TL x % 32=38,16 TL, Üst sınırı: 894,38 TL x % 32=286,20 TL esas alınmaktadır. Gurbetçilerin yurt dışı hizmet süreleri için borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarı ise; Alt sınırı: 119,25 TL x % 45=53,66 TL, Üst sınırı: 894,38 TL x % 45=402,47 TL esas alınmaktadır.
Bu durum karşısında gurbetçiler hem yüksek maliyetler hem de sadece Bağ-Kur statüsünde daha çok prim ödeyerek düşük maaş almaları nedeniyle hizmet borçlanması ve emeklilikten vazgeçmektedirler.