Danimarka'da Mayıs 2018'de parlamentoda yapılan oylamada 30'a karşı 75 oyla kabul edilen "Örtünme Yasağı" başlıklı yasaya göre, Danimarka'da kamusal alanda burka ve peçe giyenlere para cezası uygulanacak.
Benzer bir adım atan Hollanda senatosu da kamu alanında nikab ve burkanın yasaklanmasını düzenleyen yasayı onayladı. Laiklik, din ve vicdan hürriyeti etrafında dönen tartışmalarda Avrupa'daki Müslümanlar bu tarz yasakların vicdan hürriyetini kısıtlayarak bir insan hakkı ihlali olduğunu savunurken, diğer yandan yüzü kapatan burka ve nikabın güvenlik ve laiklik ilkesi gereğince yasaklanmasını savunanlar var.
Avrupa toplumu, yüzün görünmesini engelleyen burka ve nikabın son zamanlardaki terör eylemleri ve güvenlik gerekçesiyle yasaklanması gerektiğini düşünenler ile başörtüsü, nikab ve burkanın kişinin inanç özgürlüğü kapsamında değerlendirilerek yasaklanmaması taraftarı olanlar olarak ikiye ayrılmış şekilde.
Avrupa'da burka ve nikab yasakları kamuoyu ve politikacılar tarafından tartışılmaya devam ederken, bu yasakları hukuksal ve kamusal alanda düzenleyen Avrupa ülkelerini inceledik.
Hollanda
Hollanda parlamentosunun üst kanadı (senato), kamusal alanda yüzü tamamen örten burka, peçe, motosiklet kaskı, kar maskesi ve benzeri kıyafet ya da aksesuarın takılmasını yasaklayan yasayı 26 Haziran 2018’de onayladı.
Burka ve peçenin de dahil olduğu yüzün tamamen örtülmesini yasaklayan yasa, ilk kez 2015’te aşırı sağcı Özgürlük Partisi (PVV) tarafından gündeme getirilmişti. Fakat Hollanda’daki Müslümanlar için anayasa ile güvence altında olan din ve inanç özgürlüğüne karşı olması ve güvenlik gerekçesinin zayıf bir argüman olduğu gerekçeleriyle söz konusu yasa eleştirilmişti.
2015 yılında Hollanda hükümeti, okul, hastane ve toplu taşıma araçlarında burkayı kısmen yasaklamıştı. Fakat bu yasak, “kimlik kontrolü veya güvenlik” durumlarında geçerliydi.
2016’da, parlamentonun alt kanadında (mecliste), burka yasağını öngören yasa tasarısı onaylanmış ve senatonun önüne gitmişti.
Söz konusu kısmi yasak, 26 Haziran 2018’de senatonun onayından da geçerek kapsamı genişletildi; burka gibi yüzü tamamen örten kıyafetler, motosiklet kaskı ve peçe tüm kamu binalarında yasaklandı. Ancak sokaklar yasak kapsamının dışında tutuldu.
Danimarka
Danimarka hükümeti, 31 Mayıs 2018’de parlamentoda kabul edilen ve ağustosta yürürlüğe giren yeni yasa ile burka ve nikab gibi yüzü kapatan kıyafetlerin giyilmesini yasakladı. Yasağa uymayanlara ise 1000 kron (118 euro) para cezası kesilecek.
Danimarka hükümeti daha önce de baş örtüsü, haç işareti ve Yahudilerin taktıkları kipa gibi dinsel sembollerin mahkeme salonlarında taşınmasını yasaklamıştı. Müslüman karşıtlığı ile bilinen Danimarkalı Halkların Partisi (DPP) ise bu yasağın okuldaki öğretmenlere ve hastane çalışanlarına da uygulanması gerektiğini savunmuştu.
Fransa
Kamusal alanlarda burkayı yasaklayan ilk ülke Fransa. 2004’te, devlet okullarındaki öğrencilerin herhangi bir dinsel sembol taşıması yasaklanmıştı.
11 Ekim 2010’da kabul edilen ve 11 Nisan 2011’de yürürlüğe giren kanunla Fransa’da, kamusal alanlarda yüzün tamamen kapatılması yasaklandı. Dönemin Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, örtünen kişilere “Fransa’ya hoş gelmediler” diyerek tartışma yaratmıştı.
Söz konusu yasak tüm dinsel, etnik grupları ve ülkeye gelen turistleri de kapsıyor. Yüzü kapatan burka, peçe, motosiklet kaskı ya da kar maskesinin kamu alanlarında yasaklanmasının bazı istisnaları da var; kişi güvenlik ya da sağlık sebeplerinden dolayı yüzünü kapatabilir.
Fransa’da yüzünü tamamen kapatan kişilere 150 euroya kadar para cezası verilebiliyor.
Fransa’daki kamu çalışanları laiklik ilkesi sebebiyle başörtüsü takamıyor. Özel şirketlerde ise, kendi iç tüzüklerinde yasaklanmadığı müddetçe başörtüsü takabiliyor.
Üniversite öğrencilerinin başörtüsü güncel olarak serbest olmakla birlikte, bunun yasaklanması tartışmaları hala devam ediyor.
Fransa'daki burkini tartışmaları
Başörtüsü ve burka tartışmalarının yanı sıra Fransa’nın tartışılan bir diğer konusu burkini. Cannes, Nice, Villeneuve-Loubet, Le Touquet, Laurent-du-Var gibi sahil kıyısı bölge ve şehirlerde kadınların burkini ile denize girmesi yasaklanmıştı. Ulusal anlamda burkiniyi yasaklayan bir kanun olmasa da bazı kentler, laiklik ve hijyen sebebiyle denize burkiniyle girilmesini yasaklıyor.
Fransa’daki bazı belediye başkanları, İŞİD saldırılarının ardından ilan edilen olağanüstü hal döneminde, plajlarda burkini giyilmesini yasaklamıştı. Bu yasağın üzerine Danıştay, 22 Ağustos 2016’da çıkan kararla Villeneuve-Loubet belediyesinin burkiniyi yasaklama kararını iptal etti.
Belediyelerin burkiniyi yasaklaması, temel hak ve özgürlükleri, özellikle din ve vicdan özgürlüğünü ihlal ettiği gerekçesiyle Danıştay kararıyla iptal edildi. Emsal karar niteliğindeki Danıştay kararı ile birlikte birçok plajda kadınlar denize burkiniyle girebiliyor.
Belçika
Fransa’nın ardından Belçika da, 2011’de, kamusal alanlarda yüzün tamamen örtülmesini yasakladı. Bu yasağa göre kamuya açık alanlarda kişinin yüzünün tamamen kapatılması yasaklanırken, bu yasağa uymayanlara 7 güne kadar hapis cezası ya da 1378 euro para cezası verilmesi öngörüldü.
Belçika Anayasa Mahkemesi, bu yasağın insan hakları ihlali olduğunu belirten temyiz davasını reddederek burka ve nikab yasağının herhangi bir hakkı ihlal etmediğini savundu. Daha sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Belçika Anayasa Mahkemesinin aldığı kararı onaylayarak burka yasağının bir insan hakkı ihlali olmadığına karar verdi.
İtalya
İtalya’da yüzün tamamen kapatılmasına karşı ulusal bir yasak bulunmazken 2010’da Novara şehrinde, kamusal alanlarda yüzün tamamen kapatılması anlamında kısıtlamalar getirildi. Diğer yandan İtalya’nın bazı sahil kıyılarında burkiniyle denize girilmesi yasak.
İspanya
İspanya’nın Katalonya özerk bölgesindeki bazı alanlarda, burka ve nikab giyilmesi yasak. 2013’te İspanya Anayasa Mahkemesi, bu yasağı inanç özgürlüğünü kısıtladığı gerekçesiyle bazı bölgelerde iptal etti. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 2014’te aldığı bir kararla, burka ve peçe yasağının bir insan hakkı ihlali olmadığına vurgu yaparak ülkedeki bazı bölgelerde bu yasağın devam etmesinin önünü açtı.
İsviçre
2013 yılında, İsviçre’nin İtalyanca konuşulan Ticino kantonu, yüzün örtülmesini yasaklayan bir yasayı kabul etti. Daha önce de 2009’da, İsviçre Adalet Bakanı başörtülü kadınları görmekten 'rahatsız olduğunu' ve daha fazla kadının burka ve nikab giymesi halinde, bunun yasaklanması gerektiğini söylemişti.
Almanya
Almanya Devlet Başkanı Angela Merkel , Aralık 2016’da kamusal alanda yüzü tamamen kapatan burkanın yasaklanması gerektiğini söylemişti. Merkel’in bu sözleri üzerine burkanın ulusal anlamda yasaklanması tartışılmaya başlandı.
Almanya parlamentosu Nisan 2017'de, kamu çalışanlarının burka giymesini yasaklayan kanun tasarısını onayladı. Hakim ve askerleri de kapsayan yasak, onaylanması için parlamentonun üst kanadına gönderildi.
Diğer yandan Almanya’nın federal eyaletlerinde kamusal alanda burkanın yasaklanmasını içeren yerel bir yasa yapmanın önünde engel yok. Nitekim Almanya’nın 16 eyaletinde öğretmenlerin başörtüsü takması yasak. Hesse eyaletinde ise, bu yasak kamu çalışanlarını da kapsıyor.
Almanya’nın güneyindeki Bavarya bölgesinde, Şubat 2017'den itibaren tüm kamu binalarında, okullarda ve üniversitelerde burka gibi kıyafetlerle yüzün tamamen kapatılması yasak.
Avusturya
Avusturya’da 2016’dan beri yükselişe geçen aşırı sağcı Özgürlük Partisi ile birlikte başörtüsünün, burkanın ve nikabın yasaklanması gündeme gelmişti.
Bunun ardından, Sosyal Demokrat ve muhafazakar Avusturya Halk Partisi’nin oluşturduğu koalisyon, yüzü kapatan burka ve nikabın “açık toplum” anlayışına ters olduğunu belirterek kamusal alanda yüzün kapatılmaması gerektiğini duyurmuştu.
Kararın ardından, Ocak 2017’de kabul edilen, ekimde de yürürlüğe giren yasa ile yüzü tamamen örten burka ve nikabın kullanılması yasaklandı. Avusturya’da mahkeme, okul gibi kamusal binalarda çalışan kişilerin başörtüsü ya da herhangi bir dinsel sembolü kullanması yasak.
Türkiye
Türkiye’de başörtüsü uzun yıllar boyunca her türlü devlet çalışanına ve üniversite öğrencilerine yasaktı. Üniversitelerin kapılarında kurulan ikna odaları ve perukla üniversitelere giren öğrenciler, temel hak ve özgürlüklerin engellenmesi anlamında çok tartışılmıştı.
Milletvekili seçilen Merve Kavakçı’nın 1999’da başörtüsüyle TBMM’ye girmesi üzerine, dönemin Başbakanı Bülent Ecevit, “Burası devlete meydan okuyacak yer değildir. Lütfen bu hanıma haddini bildiriniz.” diyerek Kavakçı'nın salondan çıkarılmasını istemişti.
Ayrıca, Abdullah Gül’ün 2007’de cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine, ilk defa başörtülü bir ‘first lady’nin köşke girecek olması tartışma yaratmıştı.
Tüm bu sürecin ardından 2013 yılında, demokratikleşme paketi kapsamında kamu alanlarında başörtüsü serbest bırakıldı. Hakim ve savcılar için 2015’te, polisler için 2016’da ve TSK çalışanları içinse 2017’de başörtüsü serbest bırakıldı.
Bulgaristan
Bulgaristan parlamentosu Ekim 2016’da, yüzünü kapatan kadınlara ceza kesilmesini ve yararlandıkları devlet yardımlarını kesmeyi öngören bir yasayı kabul etti.